Mahaki Suka
Ko e Sēvesi Tauhi Suka ‘a e THS ‘oku fakataumu‘a ‘enau ngāue´ ki hono tauhi mo ako‘i lelei ange ‘a e ni‘ihi ‘oku fokoutua ‘i he mahaki suka´ ka nau ma‘u ‘a e mo‘ui ‘oku lelei ange.
Taumu‘a Ngāue:
Fakalelei e tu‘unga ngāue ki hono tokangaekina e kakai Pasifiki ‘oku fokoutua ‘i he mahaki suka´.
Fakamahu‘inga‘i ‘etau tefito‘i tui´ mo hotau anga fakafonua´ pea fakakau mai e kāinga´ mo e komiunitii´ ki hono fakalele lelei e ngaahi sēvesi tauhi suka ma‘a´ e kakai Pasifiki´.
Tokanga ki hono muimui‘i, sivi‘i, mo fakalelei e tu ‘unga ngāue ‘o e ngaahi sēvesi tauhi suka´ ma‘a´ e kakai ‘oku taau ke nau ma‘u e sēvesi´ ni.
Ngāue ‘Oku Fakahoko´:
Faito‘o suka mālohi ma‘a´ ni‘ihi toki ma‘u he suka´
Ko hono kamata‘i ‘o e faito‘o ‘inisulini´ ma‘a´ e ni‘ihi ma‘u he kalasi suka hono 2 (Type 2 Diabetes), mo e fulihi faito‘o ‘inisulini´
Kakai ‘oku mā‘olunga ‘aupito ‘enau suka´ ‘i he fua ko e HbA1c >64mmol/mol
Fale‘i ki he ma‘u me ‘atokoni´ mo e tauhi hoto va‘e´ (‘a ē ‘e ‘ikai ma‘u mei he kau ngāue taukei ki he va‘e´ mo e tauhi e ma‘u me ‘atokoni´)
Me ‘angāue pau ki hono fua tu‘unga mo‘ui lelei´ ‘o hangē ko e mama ‘a e kofuua´ (he sivi tu‘uofi´), Mā‘olunga e toto´ ‘o ‘ova he fua ko e 140/80, mo e fua fakalūkufua ‘a e ngako he toto´ (Total cholesterol) ‘oku ‘ova ‘i he 9.
Ko hono muimui‘i mo tauhi e ngaahi uesia kovi ‘o e suka´, mo hono fakafehokotaki e kakai ko ia´ ki he ngaahi sēvesi taukei ‘oku taau mo‘okinautolu´.
Sivi mo faito‘o ‘a e tu‘unga laveangofua ki he mahaki mafu´
‘I he taimi ‘e ni'ihi ‘oku ‘ikai ‘i ai ha faka‘ilonga‘o e mahaki suka
Ko e ngaahi faka’ilonga ‘o e ma’u ‘e he suka
Ko e ngaahi faka’ilonga pe ‘eni ‘e ni’ihi ‘o e mahaki suka
lahi ‘o e tu’uofi
fa’a fieinua
ongo’i hela’ia pe tavaivaia
‘i he taimi ‘e ni’ihi ‘oku liliu ‘a e kili ‘i he tu’a kia, fa’ifine, pe vahavaha’a nima mo e louhi’i va’e, tui’i nima ‘e he takataka’uli ‘oku ‘iloa koe acanthosis nigricans.
Ko kinautolu ‘oku nau ma’u ‘a e Suka Kalasi 2 ‘oku nau tu’u lavea ngofua ki he toto ma’olunga pe ko e lahi ‘o e ngako ‘i he toto (kolesitulolo moe triglycerides). Koe taimi ‘oku hoko fakataha ai ‘a e ngaahi me’a ni ‘oku ui ia ‘e he kau toketa ko e ‘metabolic syndrorne. ’ Ko e kakai ‘oku nau ma’u ‘a e mahaki ko ‘eni ‘oku nau tu’u lavea ngofua ke nau toe ma’u mo e ngaahi mahaki kehe hange ko e mahaki mafu, pa kavala mo e ngaahi ala me’a pehe.
‘E malava pe ke hoko ‘a e ngaahi palopalema ‘o laui ta’u, ‘a ia ‘oku kau ai ‘a e mahaki mafu, pa kalava, mole ‘a e sio, pea mo e maumau ‘o e kofu ua. Ko e suka ‘oku ne fakatupunga ‘a e maumau ‘o e ngaahi kalava, neave pea mo o te’enifo. ‘Oku ‘ikai ke fa’a ha’ a e ngaahi faka’ilonga ko ‘eni ‘i he kauleka pe to’utupu ‘oku ma’u ‘e he suka ka ‘e toki ha ia ha’a nau lalahi, ‘o tautau tefito ‘i he kakai ‘oku ‘ikai ke tokanga’i lelei honau suka.
Ko e mahaki suka Kalasi 2 ‘oku ‘ikai fa’a vave hono ma’u he ‘oku fuoloa pea toki ha mai kitu’a hono ngaahi faka’ilonga. ‘i he taimi ‘e ni’ihi ‘oku ‘ikai pe ke ha mai ha fa’ahinga faka’ilonga ia ‘oku ma’u kita ‘e he suka. ‘Oku mahu’inga ke takatokanga’i ‘oku ‘ikai koe tokotaha kotoa pe ‘oku ha ‘a e ngaahi faka’ilonga ‘i lalo ni ‘oku nau ma’u ‘a e mahaki suka Kalasi 2. Ko e lelei taha ha’o sio ki he toketa tu’o taha ‘i he ia’u ke vakai’i ho sino ki he suka mo ha ngaahi mahaki pe.
Ko e ha ‘a e mahaki suka?
Ko e suka ko e mahaki ‘oku ‘ikai lava ke ke toe sai mei ai.
Ko e suka ko ha mahaki ia ‘oku hoko ‘i he taimi ‘oku ‘ikai ngaue lelei ai ‘a e inisulini ke ne momosi ‘a e suka ‘i he sino. ‘Oku kalasi kehekehe pe ‘a e suka ka koe’uhi ko e lahi ‘a e kakai ‘i hotau fonua ‘oku ma’u kinautolu ‘e he suka ‘oku mahu’inga ai ke ke ‘ilo fekau’aki pea mo ia.
‘Oku ‘i ai ‘a e fa’ahinga kalasi ‘e ua ‘o e suka
Ko e mahaki suka ‘oku kalasi ‘e ua, ‘oku ‘iloa fakamamani lahi ko e Kalasi 1 pea mo e Kalasi 2. Ko e kalasi kehekehe ko ‘eni ‘e 2 ‘o e suka ‘oku ne fakatupunga ‘a e lahi ‘a e suka‘i he halanga toto ka ‘i he founga kehekehe pe.
Ko e tokolahi taha ‘o e kakai, ‘oku nau ma’u ‘a e suka kalasi 2
Ko e kakai tokolahi ‘oku nau ma’u ‘a e suka kalasi 2 ‘oku nau fu’u sisino. ‘Oku fakatupu ‘e he fu’u lahi ‘a e ngako ‘i ho sino ‘a e fakafaingata’ia’i e ngaahi sela (cell) ho sino ke nau fakaava ‘a e matapa ki he inisulini. Ko e si’isi’i ange ho’o fakamalohisino ko e lahi ange ia ‘a e faingamalie ke ‘ikai ke toe ngaue lelei ‘a e inisulini ‘i ho sino. Ko e fa’ahinga mahaki ko ‘eni ‘oku puke ai hotau kakai makatu’unga pe mei he ‘etau to’onga mo’ui. Kuo lahi ‘i he ‘aho ni ‘a e kauleka mo e to’utupu ‘oku ma’u ‘e he suka Kalasi 2.
‘I Tonga ko e si’isi’i taha ko e ta’u 13 ‘oku ma’u ‘e he suka Kalasi 2. ‘Oku ma’u kinautolu ‘e he suka ko e si’i si’i ‘a e mo’ui ugaungaue, kai ‘a e me’akai ‘oku ‘ikai mo’ui lelei, ifi tapaka pea mo e fu’u totu’a ‘a e ma’u kavamalohi.
‘Oku mahu’inga ‘aupito ke ke tokanga’i ho’o mo’ui ‘o kapau ‘oku ‘ikai te ke suka, pea ‘o kapau ‘oku ma’u koe ‘e he suka pea ke feinga he vave taha ki Falemahaki pe ki ha Kiliniki ofi taha ki ha tokoni mo ha fale’i fekau’aki pea mo e suka.
Ko e vave ange ho’o ‘ilo’i ‘oku ma’u ko e ‘e he suka ko e lahi ange ia ho faingamalie ke fakasi’isi’i ‘a e maumau ‘oku fai ‘e he suka ki ho sino.
Ko e suka kalasi 1 (Type 1 Diabetes)
Ko e Suka Kalasi 1 (pe na’e ‘iloa ko e ‘insulin-dependent diabetes pe ko e juvenile diabetes) ‘oku hoko ia ‘i hono hanga ‘e he ivi malu’i ‘o e sino ‘o maumau’i ‘a e ngaahi sela ‘o e ‘atepili (pancreas) ‘oku ne fakatupu ‘a e inisulini. Koe’uhi ko e ‘ikai fakatupu ‘a e inisulini ‘oku fiema’u leva ‘a e huhu inisulini ke ne fakasi’isi’i ‘a e suka ‘i he halanga toto.
Ko e suka kalasi 2 (Type 2 Diabetes)
Ko e suka Kalasi 2 (pe na’e ‘iloa ko e non-insulin-dependent diabetes) ‘oku ki’i kehe ia. ‘Oku malava pe ‘e he tokotaha ‘oku ne ma’u ‘a e suka ko ‘eni ke fakatupu ‘e hono sino ‘a e inisulini ka ‘oku ‘ikai ke ngaue ia ki hono sino ‘o hange ko e ngaue nomolo ‘a e inisulini ‘i he toto.
Ko e kakai ‘oku mo’ua ‘i he Suka Kalasi 2 ‘oku malava ke tauhi ‘o ‘enau kai, fakamalohisino mo e folo fo’i’akau ke tokoni ki he momosi ‘e he sino ‘a e me’akai ‘aki ‘a e inisulini.‘Oku ‘i ai ha ni’ihi ia ‘oku nau ngaue’aki ‘a e huhu inisulini ‘i he taimi ‘oku fu’u ma’olunga ai ‘a e suka.
‘Oku fiema’u ke ke a’u ki ha toketa ‘okapau ‘oku ke ongo’i ‘oku ma’u koe ‘e he suka
Oku ‘ilo ‘e he toketa ha taha ‘oku ma’u ‘e he suka ‘aki hano sivi ‘a e suka ‘i hono toto. ‘E kei fai pe ha sivi ki ha taha ‘oku mahalo’i ‘oku nau ma’u ‘a e suka−hange ko kinautolu ‘oku fu’u sisino pe sino nge’enge’e. ‘E tatau pe ‘eni ki he kauleka pea mo e kakai lalahi.
